Analiza i synteza wzrokowa

Analiza i synteza wzrokowa to funkcja poznawcza, która warunkuje prawidłową naukę czytania i pisania. 

Na pisanie i czytanie nakłada się szereg umiejętności. Analiza i synteza wzrokowa jest jedną z nich. Dzieci, które mają trudności z wyodrębnieniem elementów z całości oraz poskładaniem całości z poszczególnych części często napotykają problemy w szkole. Trudność sprawia im rozpoznawanie sylab, odróżnianie podobnych liter np. [s] i [ś], [l] i [ł] i czytanie polegające na składaniu liter, które mają podobną postać graficzną, np. kreski [E, F]. Mówiąc o zaburzeniach analizy i syntezy wzrokowej musimy oczywiście wykluczyć wszelkie wady wzroku.

                    Objawy zaburzeń analizy i syntezy wzrokowe,   to trudności z:

• odwzorowywaniem figur geometrycznych,
• odwzorowywaniem szlaczków,
• układaniem obrazków, klocków według wzoru,
• różnicowaniem kształtów,
• wyszukiwaniem różnic między obrazkami,
• opisaniem oglądanej ilustracji(jest on ubogi).
Dziecko nie umie poprawić własnych błędów, ponieważ ich nie spostrzega. Wczesna stymulacja pozwoli zmniejszyć lub zlikwidować trudności. Jednak zaniedbany problem może prowadzić do trudności w nauce pisania, czytania, ale również liczenia.


Jak ćwiczyć analizę i syntezę wzrokową?


• szukanie różnic na dwóch obrazkach,
• dorysowywanie drugiej połowy rysunku,
• wyodrębnianie kształtów/ przedmiotów po konturze (kształty są nałożone na siebie),
• tworzenie całości z części ( tu dobrze sprawdzają się puzzle),
• odnajdywanie elementów w całości np. szukanie na obrazku ukrytych przedmiotów,
• odwzorowanie układu figur, szlaczków.
Dla dzieci szkolnych ćwiczenia mogą już bazować na: układaniu wyrazów z rozsypanki literowej, składaniu wyrazów z sylab, szukaniu liter, sylab, wyrazów w tekście, itp.

Ćwiczenia doskonalące czytanie i pisanie c.d.

Ćwiczenia w pisaniu

W przypadkach trudności z nauką pisania warto wykonywać regularnie następujące ćwiczenia:

1.     Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu.

2.     Pisanie dużych liter na tablicy – wodzenie po wzorze.

3.     Pisanie (malowanie) liter farbą na dużych arkuszach papieru.

4.   Pisanie liter za pomocą szablonu (z zaznaczonym strzałką kierunkiem kreślenia i miejscem rozpoczęcia – dotyczy to zwłaszcza owali).

5.     Obwodzenie wzoru litery w zeszycie.

6.     Samodzielne pisanie liter.

Przy uporczywym myleniu kształtów liter można wprowadzić dodatkowo lepienie liter z plasteliny, układanie z drutu lub wyszywanie.

 Doskonalenie nabytych umiejętności
Praca nad stroną graficzną pisma po opanowaniu schematów liter i ich połączeń przebiega równolegle z pracą nad poprawnością zapisu, dlatego też zasadnicze formy ćwiczeń kształtnego pisma na tym etapie będą takie same, jak formy ćwiczeń ortograficznych, tzn.:

1.     Przepisywanie.

2.     Pisanie z pamięci.

3.     Pisanie ze słuchu.

 Przepisywanie

Przepisywanie polega na odtwarzaniu tekstu podanego jako wzór. Aby nie dopuścić do mechanicznego, bezmyślnego przepisywania, daje się dzieciom polecenia wymagające zwrócenia szczególnej uwagi na określone miejsca w tekście. W tym celu stosuje się do przepisywania teksty z lukami :

·        tekst z lukami literowymi wymagający wpisania w puste miejsca (luki) odpowiedniej litery, która stanowi trudność ortograficzną,

·       tekst z lukami sylabowymi – analogiczny przebieg i cele ćwiczenia, w luki wpisuje się sylaby,

·       tekst z lukami wyrazowymi – uzupełnia się wyrazami ilustrowanymi          za pomocą obrazków (tekst obrazkowo-wyrazowy) – z miejscami na wpisanie wyrazów lub wyrazami podanymi osobno (pod tekstem lub na luźnych kartonikach). Wyrazy zawierają określoną trudność ortograficzną.

 Inne formy przepisywania z dodatkowymi poleceniami to :

-        podkreślanie liter, sylab lub wyrazów zawierających określoną trudność,

-        wypisywanie sylab lub wyrazów z trudną literą,

-        przekształcanie tekstu, np. zamiana liczby pojedynczej na mnogą itp.

 Konieczne jest także przyzwyczajanie dzieci do przepisywania całymi wyrazami, po uprzednim przeczytaniu.

  Pisanie z pamięci

Pisanie z pamięci polega na zapamiętaniu przeznaczonego do pisania wyrazu lub zdania. Może być oparte na pamięci świeżej (bezpośrednio   po obserwacji tekstu) lub na pamięci trwałej, jeśli pisze się po dłuższej przerwie.

Pisanie z pamięci przyczynia się do utrwalania w pamięci poprawnych obrazów graficznych pisanych wyrazów w powiązaniu z zespołem ruchów ręki przy ich zapisie. Powstałe wyobrażenia słuchowo – wzrokowo – motoryczne sprzyjają opanowaniu trwałych nawyków poprawnego pisania.

W przygotowaniu dzieci do pisania z pamięci ważną rolę odgrywają następujące czynności :

·        odczytanie całego zdania lub tekstu,

·        zwrócenie uwagi na trudne elementy,

·        podział na cząstki ułatwiający zapamiętanie,

·        zasłonięcie tekstu z wyjątkiem pierwszej cząstki i jej obserwacja,

·        zasłonięcie pierwszej cząstki i pisanie jej z pamięci,

·        odsłonięcie pierwszej cząstki, sprawdzenie zapisu i ewentualne dokonanie poprawek.

Analogicznie postępuje się z dalszymi cząstkami zdania lub tekstu. Ćwiczenia należy zacząć od pisania z pamięci sylab i wyrazów, zwiększając stopniowo zakres materiału i stosować je równolegle z ćwiczeniami w przepisywaniu jako ćwiczenia utrwalające.

 Pisanie ze słuchu

Należy zacząć od pisania ze słuchu sylab, następnie wyrazów i w końcu zdań. Ćwiczenia ze słuchu powinny występować po ćwiczeniach w pisaniu z pamięci, które przeprowadzamy wcześniej. W ćwiczeniach pisania ze słuchu należy przestrzegać zasady stopniowania trudności, nie wprowadzać zbyt wcześnie wyrazów, których pisownia nie jest zgodna z brzmieniem. Każdy kolejny problem ortograficzny powinien być wprowadzony po opanowaniu poprzednio opracowywanego.

W pisaniu ze słuchu można stosować formy selektywnego pisania, np. dzieci piszą :

·        tylko najprostsze elementy wyrazu, zaznaczając pozostałe kropką lub kreską,

·        tylko pierwszą (bądź inną określoną przez nauczyciela literę), pozostałe zaznaczając umownie,

·        tylko wyrazy jednosylabowe itp.

Pisanie ze słuchu wprowadza się po ćwiczeniach w układaniu zdań z wyrazów, czytaniu, przepisywaniu i pisaniu zdań z pamięci. Dyktować należy wolno,           w sposób wyrazisty, nieznacznie akcentując sylaby. Jednorazowo dyktuje się taką część zdania, jaką dziecko jest w stanie zapamiętać podczas pisania z pamięci.

 Reguły postępowania, których należy przestrzegać w ćwiczeniach w pisaniu:

 1.     Ćwiczenia pisania powinny następować bezpośrednio po ćwiczeniach czytania (każdemu czytaniu towarzyszy pisanie) i obejmować ten sam materiał.

2.     Od początku i przez cały okres ćwiczeń trzeba zwracać uwagę na prawidłowość kierunku kreślenia liter, zwłaszcza owali (odwrotnie do ruchu wskazówek zegara, rozpoczynać od miejsca cyfry 2 na tarczy).

3.     Przy wprowadzaniu nowych liter należy stosować wzory sprzyjające ich łączeniu.

4.     Nie należy zbyt długo pracować na pojedynczych literach, ponieważ sprzyja to utrwalaniu niekorzystnych nawyków literowania (głoskowania) przy czytaniu i pisaniu.

5.     Trzeba wdrażać dziecko do autokontroli – poprzez stałe zastanawianie się nad poprawnością zapisu i sprawdzanie tej poprawności.

6.     Wszystkie błędy powinny być poprawione. Najwłaściwszy sposób poprawiania błędów to ich wymazywanie, dlatego też w początkowym okresie nauki wskazane jest pisanie ołówkiem.

7.     Należy zwracać uwagę na prawidłową postawę ciała podczas czynności pisania oraz właściwe ułożenie ręki (przedramię, dłoń i narzędzie piszące powinny znajdować się w jednej linii, poniżej linii pisma).

8.     Ćwiczenia w pisaniu nie powinny trwać zbyt długo – czas ich trwania musi być dostosowany do możliwości percepcyjnych dziecka.

Ćwiczenia doskonalące czytanie i pisanie c.d.

 Czytanie z przesłoną.

Na pierwszym etapie czytania z przesłoną dzieci, które potrafią już czytać  niektóre sylaby, mogą odczytywać sylaby w okienku, a po opanowaniu czytania wyrazów – całe wyrazy. Na drugim etapie dzieci czytają wyrazy, przy czym zaczynają od odczytywania kolejnych sylab w krótkich ekspozycjach, po nich następuje krótka ekspozycja całego wyrazu w okienku, po której powinna wystąpić synteza sylab (odczytanie wyrazu). Następnie eksponuje się dziecku całe wyrazy, w przypadku trudności w odczytaniu pomaga się poprzez płynne odsłanianie stopniowo kolejnych sylab wyrazu. Na trzecim etapie stosuje się częściową przesłonę w czytaniu tekstów w celu wyrobienia umiejętności wzrokowego śledzenia całych linii tekstu. Tempo przesuwania przesłony ma być dostosowane do tempa czytania dziecka.

Dla niektórych dzieci stosowanie przesłony stanowi utrudnienie zadania, innym natomiast może je ułatwić. Wydaje się, że można stosować przejściowo   tę formę ćwiczeń, lecz należy podchodzić do niej z dystansem, bacznie obserwując osiągane efekty.

 Ćwiczenia w rozumieniu treści.

Od początku we wszystkich zajęciach związanych z czytaniem należy zwracać uwagę na rozumienie treści czytanych wyrazów, zdań i tekstów, aby zapobiec mechanicznemu czytaniu. Kształtowaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem sprzyjają następujące formy ćwiczeń :

·        dobieranki obrazkowo – wyrazowe

rozwiązywanie zagadek tekstowych z obrazkiem, który dziecko dostaje po odgadnięciu i musi dopasować do niego odpowiedni wyraz napisany  na kartoniku

·       domina obrazkowo – wyrazowe

·       tworzenie zestawów tematycznych i rodzin wyrazów pokrewnych

·       rozsypanki zdaniowe

·       dobieranie zdań do treści obrazków (i odwrotnie)

·       dobieranie lub układanie zdań opisujących historyjki obrazkowe

·       dobieranie wyrazów parami (np. osoby działające i ich czynności, przedmioty i ich cechy itp

·       dobieranie odpowiedzi do pytań

·       wykonywanie pisemnych poleceń itp.

Sprawdzanie poprawności rozumienia tekstów realizuje się poprzez stawianie pytań  lub wydawanie poleceń dotyczących tekstów, a także za pomocą specjalnie skonstruowanych testów. Pytania mogą dotyczyć osób występujących w tekście, ich cech i czynności, motywów działania, czasu i miejsca akcji itp. Polecenia natomiast zawierają takie zadania, jak : wskazanie ważnego pod jakimś względem fragmentu tekstu, wyjaśnienie tytułu, streszczenie opowiadania itp.

Ćwiczenia doskonalące czytanie i pisanie

Proponujemy zestaw ćwiczeń poprawiających i usprawniających umiejętność czytania i pisania, które rodzice mogą wykonywać z dzieckiem w domu. Pozwoli to nie tylko poprawić poziom tych umiejętności u dziecka, ale również wpłynie na poczucie więzi dziecka z rodzicem, poprawi komunikację i zwiększy motywację do dalszej nauki. 

Powodzenia

 Czytanie całościowe sylab i wyrazów.

Do ćwiczeń w czytaniu całościowym służą takie pomoce, jak : rozsypanki sylabowe i wyrazowe, dobieranki (dobieranie sylab lub wyrazów do nazwy obrazka), zagadki, loteryjki sylabowe, wyrazowe, obrazkowo – sylabowe, obrazkowo – wyrazowe i obrazkowo – sylabowo – wyrazowe oraz rebusy.

Istnieje kilka sposobów posługiwania się loteryjką :

·       rodzic eksponuje wzrokowo sylabę lub wyraz, dziecko czytają cicho    lub głośno i układa na planszy pod właściwym obrazkiem

·        dziecko samo dobiera sylaby lub wyrazy do właściwych obrazków.

 Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami.

Ćwiczenia te utrwalają umiejętności analizy sylabowej wyrazów i kształtują syntezę sylab w wyrazach. Przygotowują także dzieci do pisania z pamięci  i ze słuchu. Czytając wyrazy z podziałem na sylaby, dzieci mogą oddzielać poszczególne sylaby kreskami lub łukami. Można również uderzać w czasie czytania dłonią lub ołówkiem o blat stołu, lub dotykać sylab palcem. W początkowych ćwiczeniach najpierw czyta rodzic, demonstrując określony sposób zaznaczania sylab, następnie rodzic czyta, a dziecko śledzi tekst, wykonując te same czynności, wreszcie dziecko czyta samodzielnie, wydzielając sylaby słuchowo i ruchowo.

 Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań.

Czytanie na przemian z dzieckiem może przebiegać w różny sposób :

·        czytanie sylabami na przemian z dzieckiem (jedną sylabę czyta uczeń, drugą rodzic itd.),

·    czytanie kolejnych wyrazów na przemian z dzieckiem lub czytanie przez dziecko tylko wybranych, określonych wyrazów,

·        czytanie na przemian większych partii tekstu,

·        czytanie na przemian całych zdań.

Można także przeczytać kilka pierwszych zdań, aby zaciekawić treścią.  Na koniec dziecko powinno samodzielnie przeczytać cały tekst.

  Czytanie selektywne głośne i ciche.

Czytanie selektywne może być prowadzone w formie głośnego czytania tylko wybranych przez rodzica liter, sylab lub wyrazów, zawierających określone trudności. W cichym czytaniu selektywnym dzieci podkreślają wybrane elementy wyrazów lub całe wyrazy, następnie głośno je odczytują.

   

Sposoby usprawniania grafomotoryki c.d.

Ćwiczenia kształtujące prawidłowy chwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk

Naukę pisania i rysowania należy zacząć od prawidłowego trzymania ołówka, czy kredki. Jeśli pokaz poprawnego chwytu i nacisku nie wystarcza można wykorzystać specjalną nasadkę, która również pozwala kontrolować siłę nacisku na kredkę. Należy również pamiętać o zachowaniu prawidłowej postawy ciała podczas rysowania, czyli: całe stopy oparte o podłoże, całe pośladki i uda na krześle, kręgosłup prosty.

Kolejnym problemem jest regulowanie napięcia mięśniowego. Jeśli dziecko zbyt mocno przyciska ołówek, trzeba uczyć go zwalniać napięcie, kontrolować. Można też stosować zabawy typu: „Czyja kredka”- dorosły trzyma jeden koniec kredki, dziecko (3 palcami) drugi. Ćwiczenie polega na tym, aby dziecko starało się zabrać kredkę dorosłemu, który mocno ją trzyma. W czasie ćwiczeń dziecko powinno przyjąć postawę stojącą, wtedy napięcie mięśniowe zmniejsza się w sposób naturalny.

Sposoby usprawniania grafomotoryki c.d.

Ćwiczenia usprawniające motorykę małą, czyli nadgarstki, dłonie i palce:

• zgniatanie i rozgniatanie serwetek,
• pracę z modeliną,
• wycinanie i wydzieranie,
• zwijanie gazety w kulki (rzucanie nimi do celu),
• malowanie,
• wyszywanie,
• nawlekanie,
• origami (koła, kwadraty),
• rysowanie po śladzie,
• rysowanie oburącz.

Przełamywanie niechęci do rysowania

Gdy nie wystarczy normalne zachęcanie, gdy dziecko „nie chce słyszeć” o rysowaniu jedynym wyjściem jest organizowanie „zabaw w rysowanie”:

• rysowanie patykiem na piasku,
• mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze,
• odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp,
• obrysowywanie dłoni i stóp,
• „malowanki – niespodzianki” pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko pokrywa farbą kartkę,
  – rysowanie wg szablonu.

Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo – ruchową

Są to ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku:

• zabawy manualne typu: nawlekanie koralików, lepienie z plasteliny,
• zamalowywanie obrazków, pisanie szlaczków,
• wydzieranki, rysowanie po śladzie, kalkowanie, odwzorowywanie, obrysowywanie, zabawy i układanie modeli z palców i dłoni, przewlekanie kolorowego sznurka przez dziurki, zawiązywanie kokardek, układanki typu puzzle, klocki Lego,
• nie wyręczanie dziecka w czynnościach typu: ubieranie się, mycie, sznurowanie butów, zapinanie guzików itp.

Sposoby usprawniania grafomotoryki

Usprawnianie motoryki dużej

Na rozwój manualny wpływa ogólny rozwój fizyczny dziecka. Nie zabraniajmy, więc mu biegania, wspinania się, czołgania, czy jazdy rowerkiem. Bardzo ważnym elementem

w nabieraniu płynności ruchów jest samoobsługa dziecka: wiązanie butów, zapinanie guzików. Budowanie, lepienie, majsterkowanie, wycinanie to również baza do usprawniania precyzji rąk.

W procesie przygotowania dzieci do nauki pisania pierwszoplanowe miejsce zajmują metody czynne, polegające na własnym działaniu.

Bardzo popularne w usprawnianiu koordynacji ruchowej całego ciała są ćwiczenia kinezjologii edukacyjnej dr Paula Dennisona. Poza tym ćwiczenia wspomagają proces uczenia się, pozwalają rozwinąć dziecku swoje naturalne możliwości i przezwyciężyć trudności w nauce. I tak przy usprawnianiu koordynacji ruchowej całego ciała, można wykonywać:

• ruchy naprzemienne, czyli lewa do prawego, prawa do lewego,
• rysowanie w powietrzu obiema rękami tych samych obrazów jednocześnie,
• wykonujemy luźne skłony i kołyskę.

Pracując nad sprawnością grafomotoryczną „dużą” rozpoczynamy od ruchów dużych, rozluźniających dziecięce mięśnie w ramionach i przedramionach. Są to ćwiczenia takie jak:

• rysowanie lub wodzenie po dużym znaku „X”,
• rysowanie w powietrzu figur geometrycznych,
• rysowanie „leniwych ósemek”,
• rysowanie fal, gór i kół,
• zamalowywanie dużych przestrzeni farbami przy pomocy grubych pędzli lub rąk

Grafomotoryka

Grafika - zapis. Motoryka- zdolność wykonywania różnych czynności ruchowych.

Symptomy zaburzeń graficznych:

1. Ogólna słaba sprawność ruchowa całego ciała a szczególnie mała sprawność motoryczna rąk.
   Często towarzyszy niechęć, szybka męczliwość podczas pisania, rysowania, malowania.
2. Zakłócenia funkcji wzrokowych.
   Dziecko z zakłóceniami funkcji wzrokowych odznacza się małą pomysłowością, chętnie „ściąga” od kolegów, rozwiązując ten sam temat na znacznie niższym poziomie. Dzieci te nie lubią rysować „z pamięci”, natomiast chętnie odwzorowują, kolorują książeczki, kalkują, gdyż rezultat takich prac jest lepszy.
3. Duże napięcie mięśniowe.
   Dziecko z dużym napięciem mięśni palców nadmiernie przyciska ołówek, rysuje linie grube, czasem przedziera papier, co wpływa na estetykę pracy. Linie są krzywe, przedmioty duże, gdyż dziecko nie umie opanować ruchu.
4. Słabe napięcie mięśniowe.
   Dzieci o małym napięciu mięśniowym również mają problemy z rysowaniem. Kreślą linie nikłe „drżące”, niepewne. Rysują przedmioty małe, których wielkość uniemożliwia umieszczanie szczegółów.
5. Problemy w schemacie ciała lub orientacji przestrzennej:

• dzieci będą przestawiać lub przekręcać rysunek,
• rysowane poszczególne części ciała mogą nie być ze sobą powiązane,
• proporcje pomiędzy poszczególnymi częściami ciała nie będą zachowane.

Rewalidacja

Całokształt podejmowanych i usystematyzowanych działań mających na celu przywrócenie dziecku niepełnosprawnemu pełnej sprawności. Proces edukacyjny, terapeutyczny i wychowawczy usprawniający zaburzone funkcje rozwojowe i intelektualne.